Μετάφραση: Giasemina Chatzopoulou
Για την αντιμετώπιση παγκόσμιων προβλημάτων όπως η κλιματική αλλαγή, απαραίτητη είναι η ευαισθητοποίηση του κοινού. Η ευαισθητοποίηση για την κλιματική αλλαγή συχνά θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση προκειμένου να διασφαλιστεί η υποστήριξη του κοινού απέναντι στις πολιτικές μετριασμού και προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Οι άνθρωποι που είναι πιο εκτεθειμένοι και έχουν επίγνωση των κινδύνων μπορεί να αρχίσουν να θεωρούν φυσιολογικούς τους κινδύνους από αντίδραση, προκειμένου να μπορέσουν να τους αντιμετωπίσουν ψυχολογικά. Η κλιματική αλλαγή είναι ένα σοβαρό πρόβλημα και οι συνέπειές του είναι εμφανείς (π.χ., οι πολικοί πάγοι λιώνουν, απειλώντας τα ζώα, ο κίνδυνος για πλημμύρες είναι αυξημένος, και πολλά άλλα). Η κλιματική αλλαγή υποτιμάται ως πρόβλημα, καθώς πολλοί την συνδέουν αυτόματα στο μυαλό τους με ένα παγκόσμιο πρόβλημα και όχι με κάτι που μπορεί να τους επηρεάσει, ενώ κάποιοι μπορεί ακόμη και να μην πιστεύουν ότι υπάρχει.
Όσον αφορά την κλιματική αλλαγή, η ευαισθητοποίηση του κοινού υστερεί σε σύγκριση με την επιστημονική πρόοδο. Το γεγονός αυτό ενθαρρύνει την εξάπλωση της άρνησης και της παραπληροφόρησης, και παρόλο που ο κυβερνητικός σχεδιασμός και οι κυβερνητικές πολιτικές αποτελούν βασικό συστατικό για την μετάβαση από αυτό το στάδιο, δεν επαρκούν από μόνες τους. Η ευαισθητοποίηση και η ενημέρωση του κοινού σχετικά με τις διαθέσιμες επιλογές για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος είναι ουσιαστικής σημασίας, όπως είναι και η ενθάρρυνση της κοινότητας για δράση. Το κλειδί για ένα επιτυχημένο σχέδιο αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής είναι η αποτελεσματική δημόσια συμμετοχή. Χάρη στην αυξημένη επιστημονική έρευνα και την μεγαλύτερη κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης, η δημόσια ανησυχία, ευαισθητοποίηση και κατανόηση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής έχει αυξηθεί σε σύγκριση με το πόσο χαμηλή ήταν στις αρχές της δεκαετίας του ‘80, όταν το ζήτημα έγινε για πρώτη φορά ευρέως διαδεδομένο (Boykoff και Yulsman, 2013). Αυξάνοντας την δημόσια ευαισθητοποίηση και ενημέρωση σχετικά με την κλιματική αλλαγή, οι πολίτες θα μπορούν να συμμετέχουν περισσότερο στην λήψη αποφάσεων, γεγονός που με την σειρά του μπορεί να επηρεάσει την ευαισθητοποίηση και την ενημέρωση του κοινού γενικά. Ως αποτέλεσμα αυτής της ευαισθητοποίησης, της εκπαίδευσης και της συμμετοχής στα κοινά, η δημόσια συμπεριφορά και οι ενέργειες για την κλιματική αλλαγή μπορούν να αλλάξουν προς το καλύτερο.
Η υπερθέρμανση του πλανήτη θα είναι λιγότερο σοβαρή αν μειώσουμε το παγκόσμιο αποτύπωμα άνθρακα. Μερικοί άνθρωποι μπορεί να πιστεύουν ότι τα περιβαλλοντικά προβλήματα είναι πολύ μακρινά για να απασχολήσουν τον μέσο άνθρωπο. Ωστόσο, οι ατομικές καθημερινές επιλογές μπορούν επίσης να επηρεάσουν το περιβάλλον. Ζητήματα που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή, όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση και η μόλυνση των υδάτινων πόρων, μπορούν να ξεπεραστούν με την ενίσχυση της ευαισθητοποίησης για τα περιβαλλοντικά προβλήματα. Μέσα από απλές πράξεις ο πληθυσμός μπορεί να ωφελήσει το περιβάλλον και να καταπολεμήσει αυτά τα ζητήματα. Τέτοιες είναι, για παράδειγμα, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου για την Κλιματική Κρίση (ΦΚΚΚ) που είναι το πρώτο φεστιβάλ κινηματογράφου στο Ηνωμένο Βασίλειο με ταινίες για την κλιματική δράση. Το φεστιβάλ είναι αφιερωμένο σε προγράμματα διαμορφωμένα από τη νεολαία και σε ριζικά σχέδια-λύσεις, καθώς και στη χρήση δημιουργικών τρόπων ενίσχυσης της ευαισθητοποίησης του κοινού παγκοσμίως σχετικά με το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής.
Πολλές εκστρατείες μεγάλης κλίμακας για την ευαισθητοποίηση για την κλιματική αλλαγή περιλαμβάνουν στρατηγικές μετριασμού, ενεργειακής απόδοσης και βιωσιμότητας και όχι στρατηγικές προσαρμογής. Η εκστρατεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ‘Εσύ Ελέγχεις την Κλιματική Αλλαγή’ (You Control Climate Change, 2006), για παράδειγμα, ενημερώνει τον κόσμο για την κλιματική αλλαγή, ξεκινά προληπτικούς διαλόγους και επιδιώκει να κινητοποιήσει (μικρές) συμπεριφορικές αλλαγές χωρίς να επηρεάζει την καθημερινότητα των ανθρώπων, δίνοντάς τους μια αίσθηση ενδυνάμωσης και προσωπικής ευθύνης. Για να αντιμετωπίσει τον σκεπτικισμό της ομάδας - στόχου, η Επιτροπή προσπαθεί να μειώσει τον σκεπτικισμό τους και να τους πείσει ότι οι μεμονωμένες ενέργειες μπορούν πράγματι να συμβάλλουν στην μείωση της κλιματικής αλλαγής. Για να το πετύχει αυτό, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επενδύσει σημαντικά σε διαφημιστικές καμπάνιες, σε ιστότοπους, σε εκθέσεις, σε σχέσεις με τα μέσα ενημέρωσης, σε εκδηλώσεις και σχολικά προγράμματα, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Τα οφέλη της ευαισθητοποίησης
Η ευαισθητοποίηση ενισχύει τον ενθουσιασμό και την στήριξη και προάγει την ατομική κινητοποίηση και δράση. Ο ρόλος της ευαισθητοποίησης στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή είναι, επομένως, κρίσιμος για την διαχείριση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, την ενίσχυση της ικανότητας προσαρμογής και τη μείωση της ευαλωτότητας γενικά. Ο στόχος κάθε καμπάνιας για την κλιματική αλλαγή είναι η επίτευξη μακροχρόνιων αλλαγών στην ανθρώπινη συμπεριφορά οι οποίες θα έχουν θετικές επιπτώσεις και αυτές οι αλλαγές επιτυγχάνονται με την συμμετοχή στα κοινά. Η ευαισθητοποίηση ενισχύει την εγρήγορση, η οποία με την σειρά της οδηγεί στην δράση. Μόλις κάποιος καταλάβει την ουσία του ζητήματος, μπορεί στη συνέχεια να αξιολογήσει ποιες αλλαγές στην καθημερινότητά του θα ήταν φιλικές προς το περιβάλλον. Μόλις καταλάβει ότι μερικές ενέργειές του μπορεί να έχουν αρνητικές συνέπειες, μπορεί να προχωρήσει στην μείωση του περιβαλλοντικού του αποτυπώματος. Η ευαισθητοποίηση, λοιπόν, θα προωθήσει την κλιματική παιδεία ανάμεσα στους νέους και θα τους βοηθήσει να αλλάξουν στάση και συμπεριφορά και να προσαρμοστούν στις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Τι μας εμποδίζει να αναλάβουμε δράση;
Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι η αντίληψη του κινδύνου επηρεάζει την υποστήριξη και την συμμετοχή του κοινού στις πρωτοβουλίες για την κλιματική αλλαγή (π.χ., Hagen et al., 2016). Ωστόσο, δεν έχουν επιτευχθεί ακόμη πολλές αλλαγές, παρά τις διαφορετικές προσεγγίσεις για την ευαισθητοποίηση του κοινού που χρησιμοποιούνται. Υπάρχει πιθανότητα η αυξημένη ευαισθητοποίηση του κοινού για την κλιματική αλλαγή να οδηγήσει σε χαμηλότερη αντίληψη του κινδύνου λόγω της αντιμετώπισής του ως κάτι το φυσιολογικό (Luís, et al. 2018). Αυτό είναι το φαινόμενο όπου οι άνθρωποι δεν αντιμετωπίζουν πλέον τους κινδύνους ως απειλή. Οι επικίνδυνες πρακτικές ή συνθήκες γίνονται αποδεκτές με τον καιρό εξαιτίας της σταδιακής προσαρμογής των ανθρώπων σε αυτές.
Αυτό αντικατοπτρίζεται και στο πώς κατανοούν οι άνθρωποι την κλιματική αλλαγή. Η Norgaard (2011) εξηγεί πώς οι άνθρωποι που γνωρίζουν για την κλιματική αλλαγή αποτυγχάνουν να ενεργήσουν βάσει αυτής της γνώσης λόγω της έλλειψης ενσωμάτωσης ψυχολογικών, πολιτικών ή ηθικών επιπτώσεων στην καθημερινότητα και την κοινωνική τους δράση (υπαινισσόμενη άρνηση), αποδεικνύοντας, έτσι, ότι υπάρχει ένα ρήγμα ανάμεσα στην αφηρημένη έννοια της κλιματικής αλλαγής και την σημασία της για την καθημερινή ζωή. Η Norgaard επίσης πραγματεύτηκε ότι οι άνθρωποι μπορεί να γνωρίζουν για την κλιματική αλλαγή αλλά να την παρερμηνεύουν, πιστεύοντας, για παράδειγμα, ότι είναι κάτι το φυσικό ή ότι δεν είναι όσο άσχημα όσο φαίνεται (ερμηνευτική άρνηση).
Η κλιματική αλλαγή έχει πολλές “μακρινές” επιπτώσεις για τους περισσότερους ανθρώπους. Η θεωρία, σε ερμηνευτικό επίπεδο, προτείνει ότι οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τα πράγματα που είναι ψυχολογικά “μακριά” από τους ίδιους (από άποψη χρόνου, χώρου ή κοινωνικής απόστασης) πιο αφηρημένα από τα πράγματα που είναι ψυχολογικά “κοντά” τους, δηλαδή από αυτά που τους είναι πιο γνωστά (Trope and Liberman, 2010). Συνήθως οι καιρικές καταστροφές που πιθανότατα συνδέονται με την κλιματική αλλαγή (όπως οι πυρκαγιές ή οι ακραίες καταιγίδες) συμβαίνουν πολύ μακριά από το μέρος όπου ζουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Ως αποτέλεσμα, οι περισσότεροι από εμάς δεν χρειάζεται να αντιμετωπίσουν τις ιδιαιτερότητες της κλιματικής αλλαγής, και άρα μπορούν να συνεχίσουν να την αντιμετωπίζουν ως μια αφηρημένη έννοια. Όπως είναι λογικό, οι άνθρωποι δεν αντιδρούν δυναμικά σε αφηρημένες έννοιες (Trope και Liberman, 2010). Η ακρίβεια είναι ένα άλλο εμπόδιο. Πολλοί άνθρωποι δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να επιλέξουν τις “πράσινες” επιλογές λόγω οικονομικών περιορισμών. Πολλές από αυτές τις επιλογές είναι ακριβές, όπως η αγορά ενός ηλεκτρικού αυτοκινήτου, και η ακρίβεια αυτή είναι που έχει εμποδίσει πολύ κόσμο να προτιμήσει ένα ηλεκτρικό αμάξι (BBC, 2021).
Παρά τα εμπόδια, υπάρχουν πολλοί τρόποι να βοηθήσει κανείς με αυτό το ζήτημα. Τα πιο απλά είναι να προσπαθήσετε να αφιερώνετε μερικές από τις αναρτήσεις σας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην κλιματική αλλαγή ή να ενημερώνεστε διαδικτυακά για το ζήτημα. Αν και απλά, είναι αρκετά. Δεν χρειάζονται δραστικές αλλαγές για να υπάρξει αντίκτυπος. Τα μικρά βήματα είναι αρκετά, καθώς ο καθένας έχει τον δικό του τρόπο να προσφέρει βοήθεια. Η ευαισθητοποίηση για την κλιματική αλλαγή είναι ένας πολύ καλός τρόπος να βοηθήσετε και μπορείτε να είστε δημιουργικοί στον τρόπο προσέγγισής σας. Η δημιουργία σύντομων βίντεο ή τέχνης και η δημοσίευσή τους στο διαδίκτυο μπορούν να φτάσουν στις οθόνες έως και εκατομμύρια ανθρώπων και έτσι η ενημέρωση για την κλιματική αλλαγή μπορεί να αρχίσει σιγά σιγά να διαδίδεται. Η πρόσβαση σε αυτήν την πληροφόρηση είναι ένα σημαντικό εργαλείο για να ξεκινήσει μια θετική αλλαγή.
Βιβλιογραφία
BBC (2021) Why are people not doing more about climate change?. BBC News. [online] 29 Mar. Available at: https://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-56500739 [Accessed 1 Feb. 2022].
Boykoff, M.T. and Yulsman, T., 2013. Political economy, media, and climate change: sinews of modern life. Wiley Interdisciplinary Reviews: Climate Change, 4(5), pp.359-371.
Hagen, B., Middel, A. and Pijawka, D., 2016. European climate change perceptions: Public support for mitigation and adaptation policies. Environmental Policy and Governance, 26(3), pp.170-183.
Lorenzoni, I., Nicholson-Cole, S. and Whitmarsh, L., 2007. Barriers perceived to engaging with climate change among the UK public and their policy implications. Global environmental change, 17(3-4), pp.445-459.
Luís, S., Vauclair, C.M. and Lima, M.L., 2018. Raising awareness of climate change causes? Cross-national evidence for the normalization of societal risk perception of climate change. Environmental Science & Policy, 80, pp.74-81.
Norgaard, K.M., 2011. Living in denial: Climate change, emotions, and everyday life. mit Press.#
Trope, Y. and Liberman, N., 2010. Construal-level theory of psychological distance. Psychological review, 117(2), p.440.